ZESPÓŁ DWORSKI W LEJPUNACH

Lejpuny zostały założone za czasów panowania wielkiego księcia litewskiego i króla polskiego Aleksandra. W 1508 roku król Zygmunt Stary podarował dwór Janowi Sapieże. Jego rodzina władała Lejpunami niemal dwieście pięćdziesiąt lat.
Pałac, który się zachował do naszych dni, zbudował już inny właściciel, kanonik kapituły wileńskiej Antoni Kruszewski. Prace budowlane powierzono architektowi Marcinowi Knakfusowi. Po zbudowaniu murowanego pałacu, zdobionego kolumnami, również kościół został objęty wielkim planem budowlanym. Kościół zaplanowano olbrzymi, z 3 nawami i 2 wieżami. Jednakże plany budowlane zniweczyła choroba A. Kruszewskiego. W pośpiechu postanowiono układać dach przed zakończeniem wznoszenia ścian naw.
Opowiadano, że jeden z młodzieńców rodziny Kruszewskich ciągle oglądał się w kościele za atrakcyjnymi dziewczynami. Gdy wypatrzył odpowiednią, zlecał lokajowi przyprowadzić ją do budynku z czerwonej cegły, stojącego na początku parku dworskiego, zwanego domkiem rozrywki. Gdy dziewczyny zachodziły w ciążę, wydawano ją za mąż za chłopa pańszczyźnianego. Na wolne miejsce szukano nowej kandydatki. Wystraszone dziewczyny nazywały przyglądającego się im młodzieńca diabłem z dworu.
Nie mniej bali się właścicieli dworu również chłopi pańszczyźniani. Po śmierci w 1820 r. A. Kruszewskiego, dwór odziedziczył jego krewny, słynący ze szczególnego okrucieństwa i pogardy. Spóźnionych do pracy robotników, chłostano na śmierć. Natomiast psom właściciele dworu udzielali szczególnej uwagi. Nawet młode szczeniaki we dworze były karmione piersią przez kobiety, służące we dworze. Dowolny robotnik mógł być wymieniony na psa.
Późniejsi właściciele dworu słabo wyróżnili się – niektórzy przegrywali, inni zadłużali się, aż ostatecznie dwór za długi został zapisany polskiemu inżynierowi Piotrowi Balińskiemu. W majątku urządził wystawną rezydencję z oranżerią. Zbudował trójpoziomowy magazyn zbożowy i zaplanował od nowa park dworski. Ostatni właściciel Stefan Doria-Dernałowicz, który nabył dwór w 1913 r., w Lejpunach nie mieszkał. Dworu pilnował pełnomocnik, który po rozpoczęciu I wojny światowej, uciekł. W 1920 r. zespół dworski w Lejpunach przejęła władza litewska. W pałacu otworzono szkołę podstawową. W 2015 r. w pałacu umieszczono bibliotekę, muzeum krajoznawcze i starostwo.